پروژه بررسی ساختمان تار و سه تار در 48 صفحه ورد قابل ویرایش 

مقدمه:

اینك گلی از بوستان همیشه معطر ایران:

نغمه ها به صد راز و رمز شگفتیهای روح را تجلی می بخشند، از سینه های شرحه شرحه از فراق می گویند، از حجاب جان پرده می افكند و نوای باغ ملكوت را به گوش معشوق ازلی می رسانند. نغمه ها از سازها برمی خیزند و سازها زبان گویای دستان هنرمندان و قلبها همیشه عاشق، تبلور یكی شدن انسان با مصنوع خود، نشانگر نوازشهای مهربانانة انگشتانی درد آشنا و مبین روح یكی شدن انسان با طبیعت.

كتاب حاضر كوششی است برای انعكاس تجارب چندین سالة تحصیل و نیز چهل روز نجوا و گفتگوی هنرمندانه با چوب و همنشینی با هنرمندان این حرفه، استادان این هنر خاضعانه از روز كار خویش می گویند و بی هیچ پرده و پوششی هنرمندان جوان و شایق به ساخت سازهای سنتی ایرانی را گام به گام دست می گیرند راه می برند امید آنكه قدر بدانند و پی بگیرند.

از بذر تا ثمر راه زیادی در پیش است دقت نظر و سعة صدر و همدلی های فراوان درد آشنایان هنر و فرهنگ این مرز و بوم پشتوانة راه بود. چاپ این پایان نامه نیز مرهون توجهات خاص استاد فرزانه و گرانقدر آقای مهندس اردشیر عبدی و استادان كارگاه برادران فتاحی بوده است همگی را پاس می داریم و در تداوم راه نیازمند همدلی و همراهی ایشان هستیم.

تاریخچة كارگاه:

كار و فعالیت این كارگاه در راستای ساخت آلات موسیقی است. این كارگاه ابتدا در سال 1374 بنا به علاقة شخصی استاد قیم فتاحی كه خود یكی از استادان نوازندگی ماهر تار و سه تار در استان است ابتدا در محیطی كوچك از خانة خودشان بوده است كه با توجه به نیاز شهرستان و نیز افزایش تعداد هنرجویان موسیقی و نیاز آنها به ساز، استاد فتاحی در سال 1378 به طور رسمی و با همكاری برادرانش و سرمایه گذاری بیشتر جهت خرید دستگاه و تجهیزات پیشرفته تر برای كار كارگاهی هر چند كوچك اما فعال را تاسیس نمودند كه هر روز رو به پیشرفت بیشتر همچنان به كار خود ادامه می دهند. مواد خام كارگاه كه شامل چوب، چسب،‌ شاخ، استخوان و صدف می‎باشد قسمتی را در همین شهرستان و بعضی دیگر را از استانهای هم جوار تهیه می نمایند.

در یك كارگاه ساز سازی بسته به نوع ماشینهای موجود در كارگاه و تعداد استادكاران ساخت یك یا چندین نوع ساز را انجام می دهند. در كارگاه ساز سازی برادران فتاحی ساخت دو ساز «تار و سه تار» انجام می‎شود كه در فصلهای بعد به تشریح آنها خواهیم پرداخت.

اجزاء سه تار

لازم به تذكر است كه سه تار در قدیم سه سیم (تار) داشته است. به روایتی مشتاق علیشاه كرمانی (شهادت 1306 هـ . ق) عارفی كه با سه تار و موسیقی آشنایی داشته سیم دیگری بین سیم دوم و سوم آن اضافه كرده و اینك سه تار در حقیقت چهار سیم یا چهار تار دارد. این سیم را واخون و بعضی ها سیم مشتاق می‎نامند.

تشریح اجزاء سه تار

كاسه: جعبه صوتی سه تار می‎باشد كه از جنس چوب توت است.

دسته: پرده های ساز روی آن بسته می‎شوند جنس آن از چوب گردو است.

صفحه: چوب توت نازك كه روی كاسه را پوشانده است و خرك روی آن قرار دارد.

سوراخهای روی صفحه: این سوراخها برای تنظیم صدای ساز ایجاد می‎شوند.

سردسته: قسمتی از دسته كه گوشی های ساز در آن قرار دارند.

گوشی: انتهای سیم به آن بسته می‎شود و با چرخاندن آن ساز كوك می‎شود. جنس آن معمولاً از چوب گردو است.

پرده: از جنس روده است كه روی دسته بسته می‎شود و محل نوتها را تعیین می‌كند.

خرك: از چوب ساخته می‎شود و سیم ها از روی آن عبور می‌كنند.

شیطانك: از استخوان ساخته می‎شود و سیم ها از روی آن عبور می‌كنند.

سیم گیر: در انتهای كاسه نصب می‎شود و انتهای سیم ها را نگاه می دارد. جنس آن از شاخ قوچ، چوب شمشاد جنگلی یا چوب فوفل است.

سیم: سه تار چهار سیم فلزی دارد كه با ضربه ناخن انگشت سبابه به ارتعاش در می‌آیند.

سرپنجه

1-1- اندازه‌ها: این قسمت بشكل محفظه مكعب مستطیل توخالی می باشد و در وسط سطوح جانبی آن دو سوراخ به قطر حدود 3 سانتی متر تعبیه شده است قطر یا ضخامت سطوح دیواره‌های این محفظه نیز باید حدود 8 میلی مترباشد.

اندازه سوراخهای میانی دو سطوح این محفظه باید طوری باشد كه اولا انگشت بتواند تا حدودی جهت كمك به بستن سیمها به گوشی‌ها بهتر حركت نماید و ثانیاً آنقدر بزرگ نباشد كه در اثر فشار به گوشی در بین آنها شكستگی و یا ترك ایجاد نماید (بعضیها معتقدند كه این سوراخها در انعكاس امواج صوتی حاصل از سیمها اثر می‌گذارد)

انتهای پائین سرپنجه به طول حدود 5 سانتیمتر به دسته تا رفاغ و زبانه می شود (با سریشم یا چسبهای دیگر چوب بیكدیگر متصل میگردند) بعضی از تارسازها این قسمت و نیز دسته تار را یكپارچه می سازند: مثل تارساز معاصر آقای یوسف پوریا.

2-1- جنس: اغلب تار سازها اجزاء این قسمت را بخاطر استحكام و زیبائی ویا دلیل دیگر از چوب گردو می سازند لبه‌های سطح روئین سر پنجه را یك زوارشاخی یا كائوچوئی و یا استخوانی بقطر حدود 3 میلیمتر می پوشاند كه بوسیله میخهای ظریف و چسب بآن متصل گردیده است.

گوشی تار:

گوشی تار از دو قسمت ساقه و سر تشكیل می شود كه شكل و اندازه‌ سمتهای آن در ترسیم زیر نشان داده شده است.

چنانچه ضخامت ساقه گوشی از حد نرمال (كمتر و یا بیشتر) گردد در حساسیت كوك اثر می‌گذارد ضمناً باید توجه داشت كه اندازه قطر ضخامت سرگوشی نیز از حد نرمال تجاوز ننماید چرا كه عدم توجه با ین مسئله گردش انگشتان را در هنگام كوك كردن دشوار می سازد.

در سطوح جانبی سرپنجه گوشیها باید در رأس یك مثلث طوری قرار گیرند (فاصله بین گوشیها) كه اولاً گردش دست انگشتان در كوك كردن بخوبی انجام گیرد و ثانیاً در داخل سرپنجه سیمها درمسیر خود با گوشیهای دیگر حاصل ننماید (این اشكال در بعضی از تارها  دیده می‌شود)