مقاله بررسی آیفل و نقش آن در گسترش مجموعه منابع الكترونیكی

مقاله بررسی آیفل و نقش آن در گسترش مجموعه منابع الكترونیكی در 19 صفحه ورد قابل ویرایش  

چكیده:

این مقاله به معرفی برخی از كنسرسیوم‌های داخلی و خارجی كتابخانه‌ها از جمله «كنسیران» و «آیفل» و نقش آنها در تأمین بهینه منابع الكترونیكی برای كتابخانه‌ها می‌پردازد. و اینكه با سازماندهی كتابخانه‌های كشور و مدیریت واحد آنها می‌توان در كمترین زمان ممكن و با صرف كمترین هزینه‌ و طی سهل‌ترین مسیر ممكن، از بهترین منابع الكترونیكی بهره‌مند شد.

كلید واژه‌ها:

كتابخانه‌ها، كنسرسیوم، كنسیران، آیفل، ناشر، كارگزار، منابع الكترونیكی.

مقدمه:

امروزه منابع الكترونیكی و دسترسی به آنها یكی از مهمتر‌ین نیازهای كتابخانه‌ها و مراكز فرهنگی به شمار می‌رود كه دستیابی آسان واستفاده بهینه از آن نیاز به دانش و مدیریت خاصی دارد.

با توجه به گستردگی دانش وعلوم و فنون بشری، جایگزینی دسترسی آسان به منابع مورد نیاز بجای مالكیت منابع و تهیه تمامی‌ آنها، از اولویت بیشتری برخوردار بوده و بهترین طریقة نشر و اشاعه فرهنگ و دانش در مراكز اطلاع‌رسانی به ویژه كتابخانه‌ها می‌باشد. قیمت بسیار گران منابع از یك طرف و بودجه كم كتابخانه‌ها برای خرید آنها از طرف دیگر، عامل گرد هم آمدن نمایندگان كتابخانه‌های كشورهای مختلف و تشكیل كنسرسیوم‌های مختلف داخلی و خارجی شد. تشكیل این كنسرسیوم‌ها راهگشای بسیاری از مشكلات بوده است. چرا كه با صرف هزینه و وقت كمتر، منابع مختلف و متنوع‌تری تأمین شده و در اختیار پژوهشگران و محققان قرار می‌گیرد و كاربران نیز با دریافت آموزشهای لازم به شبكة بانكهای اطلاعاتی مختلف متصل می‌شوند.

كنسرسیوم خارجی «آیفل»:

از جمله كنسرسیوم‌های بین‌المللی، آیفل (EIFL)[1] می‌باشد كه به عنوان نمایندة كتابخانه‌های كشورهای گوناگون با دارا بودن اهداف غیرتجاری برای دریافت منابع بیشتر با قیمت مناسبتر با ناشران منابع دیجیتالی و یا كارگزاران آنها وارد مذاكره می‌شود. و وظیفه اصلی آن، زمینه سازی برای تجارت نشریات و محصولات الكترونیكی از طریق مذاكره با ناشر و كارگزار می‌باشد.

این سازمان غیرانتفاعی (NGO) كه در هلند به ثبت رسیده، از ائتلاف كتابخانه‌های پنجاه كشور در حال توسعه جهان كه موانع زیادی برای دسترسی به اطلاعات دارند از جمله كشورهای جهموری شوروی، آسیای جنوب شرقی، خاورمیانه و … تشكیل شده و فعالیت‌های اجتماعی و غیرتجاری خود را از سال 1999 آغاز كرد.

مراكز دانشگاهی در این كشورها خواهان ایجاد راهی برای كسب اطلاعات علمی و پژوهشی از سراسر دنیا بودند. اما هزینه بالای اشتراك منابع الكترونیكی و اطلاعات محدود در مورد چگونگی استفاده از این منابع نسبت به منابع كاغذی، مانع از تملك نشریات و منابع فراوان دانشگاهی گردید. آیفل در راستای حمایت از این كشورها و كتابخانه‌های آنها جهت استفادة بهینه از منابع الكترونیكی وارد عمل شد.

یكی از روشهای افزایش قدرت خرید استفاده‌كنندگان از منابع، كاهش قیمت خرید برای مصرف‌كننده از طریق دریافت تخفیف هزینة اشتراك بوده است. كه این كار برای كشورهای عضو آیفل كه عمدتاً كشورهای فقیر یا در حال توسعه بودند از طریق برگزاری مناقصاتی در مورد مجلات و نشریات الكترونیكی برای ناشران و كارگزاران صورت گرفت.

كنسرسیوم داخلی «كنسیران»

كنسیران (ConsIran)[2] یا كانون كتابخانه‌های دانشگاهی و پژوهشی ایران به عنوان یك كنسرسیوم داخلی تاكنون فعالیت‌های زیادی در راستای تأمین منابع انجام داده است. این كنسرسیوم كه به نمایندگی از 54 دانشگاه كشور، چندین سال است كه فعالیت خود را آغاز كرده، هم اكنون به عنوان یك انجمن علمی (NGO) در وزارت كشور در حال ثبت است و تاكنون فعالیتش صرفاً در حیطة خرید منابع بوده است و چندان به سازماندهی و اشاعة اطلاعات نپرداخته است. اما افزایش قیمت منابع و كمی بودجة خرید مخصوصاً در دانشگاه‌ها، سبب همكاری بیشتر كتابخانه‌های مراكز تحقیقاتی در كنار هم شده و بحث خرید جمعی درحوزة منابع چاپی و امانت بین كتابخانه‌ای (Interlibrary loan) و تأمین مدرك (Document Delivery) و اشتراك منابع رونق بیشتری پیدا كرد.

از جمله تصمیمات اخذ شده، سرویس‌دهی منابع خریداری شده از طریق یك مرجع واحد در وزارت علوم به سایر مراكز در سراسر كشور بوده كه این كار به صورت رسمی در سال 2000 با تشكیل شورای سیاست‌گذاری تأمین منابع علمی در وزارت علوم آغاز شد. این شوراء علاوه بر وظیفه سیاستگذاری، دو كار دیگر را نیز انجام می‌داد:

1) مذاكره با فروشندگان و ناشران  

2) تنظیم اساسنامه كنسرسیوم دانشگاه‌ها و مراكز ایران

از آنجائی كه شورای سیاست‌گذاری تأمین منابع علمی وابسته به وزارت علوم و یك مركز دولتی بود لذا برای جذب بودجه تصمیم گرفته شد كه «كنسیران» به عنوان یك NGO به ثبت برسد تا بتواند از امكانات اعطائی به انجمنهای علمی استفاده كند.

تشكیل این قبیل كنسرسیوم داخلی و برقراری ارتباط فعال با كنسرسیوم خارجی آیفل می‌تواند خلاء و شكاف موجود در تأمین منابع الكترونیكی موجود در مراكز علمی و تحقیقاتی كشور را به تدریج برطرف نماید.